De geboren Utrechter Adriaan Floriszoon Boeyens werd 9 januari 1522 in Rome gekozen tot paus. Als hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk noemde hij zich ‘Adrianus VI’. In Nederland staat hij te boek als Nederlandse paus, maar in Duitsland als Duitse omdat Utrecht destijds tot het ‘Heilige Roomse Rijk’ behoorde. Adrianus VI had slechts een kort pontificaat: hij overleed op 14 september 1523. Foto: Portret van Adrianus VI, Centraal Museum, Utrecht. Zeventiende eeuwse kopie van een schilderij dat Jan van Scorel in Rome maakte. Het origineel is verloren gegaan.
Adriaan Floriszoon Boeyens kwam 2 maart 1459 in Utrecht ter wereld. Zijn vader was timmerman. Hij ging er naar één van de kerkelijke scholen in de Domstad, kon goed leren en volgde later de ‘Latijnse school’, een voorloper van het gymnasium, in Zwolle. Hier raakte hij beïnvloed door de ‘Moderne Devotie’, een religieuze vernieuwingsbeweging die geestelijke verdieping en versobering van het kerkelijk leven nastreefde. Hij studeerde theologie aan de universiteit van Leuven en werd in dit vakgebied een vooraanstaand hoogleraar. Na zijn priesterwijding op 30 juni 1490 had hij verschillende kerkelijk ambten in Leuven, Antwerpen, Anderlecht en Utrecht. Hij was ook pastoor van Goedereede, in het huidige Zuid-Holland. Keizer Maximiliaan I benoemde hem in 1507 tot opvoeder en één van de leermeesters van zijn toen zevenjarige kleinzoon Karel, de latere keizer Karel V, in Mechelen. Gaandeweg kreeg hij politiek aanzien en macht, uiteindelijk tot in Spanje toe. Het leverde hem er landelijk leidende posities op. Adriaan steeg ook snel op de kerkelijke ladder. Hij werd in 1516 bisschop van Tortosa en een jaar later kardinaal. Toen Karel in 1520 aantrad als keizer van het Heilige Roomse Rijk, benoemde hij hem tot diens regent in Spanje. Nadat paus Leo X op 1 december 1521 overleed, begon in het Vaticaan de procedure voor de verkiezing van een opvolger. Op 9 januari 1522 werd Adriaan gekozen en aanvaardde hij dit hoge ambt. Na een moeizame reis naar Rome vond 31 augustus 1522 de pauskroning plaats. Foto: Zeventiende eeuws portret van paus Adrianus VI, vervaardigd door een onbekende schilder. Maakt deel uit van de collectie van het Rijksmuseum, maar bevindt zich in de residentie van de Nederlandse ambassadeur bij de Heilige Stoel.
Tot de belangrijkste opgaven die paus Adrianus VI zich ten doel had gesteld, behoorden het tegengaan van de kerkhervorming die door Maarten Luther op gang was gebracht en het bestrijden van decadentie en machtswellust binnen de kerkelijke top. Vooral dat laatste maakte hem niet bepaald populair in hoogkerkelijk Rome. Zijn sobere, ingetogen levenswijze wekte nog eens extra weerzin. De strijd tegen Luther liep op niets uit, hoewel algemeen erkend wordt dat Adrianus VI daarmee wel de eerste aanzetten heeft gegeven tot een hervomingsbeweging binnen de Rooms-Katholieke Kerk die bekend staat als ‘katholieke reformatie’ of ‘contrareformatie’. Paus Adrianus VI stierf uiteindelijk gedesillusioneerd, niet alleen omdat hij kerkelijk vastliep, maar ook door mislukkingen op politiek terrein. Adrianus VI werd begraven in de Sint-Pietersbasiliek. Tien jaar later kreeg hij zijn laatste rustplaats in een praalgraf in de Romeinse kerk van Santa Maria dell’Anima (foto). Adrianus VI was de enige Nederlandse paus en de laatste niet-Italiaanse paus tot de verkiezing in 1978 van de Pool Karol Józef Wojtyla in 1978, paus ‘Johannes Paulus II’.
Ondanks dat hij Utrecht al op jonge leeftijd verliet, voelde Adriaan zich steeds sterk met de stad verbonden en koesterde hij de wens om er nog eens naar terug te keren. Daarom liet hij vanaf 1517 niet ver van de Domkerk een huis bouwen. Hij is er echter nooit geweest. Na zijn pausverkiezing kreeg het de naam ‘Paushuize’. Op 17 december 2015 werd naast het pand een standbeeld van Adrianus VI onthuld (foto: het standbeeld met ‘Paushuize’ op de achtergrond). De gemeente Utrecht publiceerde in 2009 een brochure met de beschrijving van een rondwandeling door de Utrechtse binnenstad langs plekken die herinneren aan Adrianus VI.
Literatuur:
Twan Geurts, De Nederlandse paus: Adrianus van Utrecht 1459-1523, Uitgeverij Balans, Amsterdam, 2017.
Michiel Verweij, Adrianus VI (1459-1523): de tragische paus uit de Nederlanden, Grant Uitgevers, Antwerpen/Apeldoorn, 2011.
Paus Adrianus VI 